Xét nghiệm dấu ấn ung thư: Khi “sự yên tâm” được mua bằng nỗi lo

Chị Hồng, 43 tuổi, ở Hà Nội cho biết. Sau khi đọc được thông tin quảng cáo về xét nghiệm dấu ấn ung thư toàn thân, chị quyết định đi làm ngay. “Nghe nói chỉ cần xét nghiệm máu, không cần nội soi, mà phát hiện được nhiều bệnh nên tôi tin”, chị kể. Với chị, việc bỏ ra vài trăm nghìn đồng để “biết trước nguy cơ” là điều hoàn toàn xứng đáng.

Thế nhưng, sự yên tâm không phải lúc nào cũng có. Bà Đ.T.C sống tại phường Cầu Giấy, Hà Nội, vốn thường xuyên phải làm xét nghiệm máu định kỳ do mắc tiểu đường và tăng huyết áp. Trong một lần kiểm tra sức khỏe, bà được tư vấn thêm gói xét nghiệm dấu ấn ung thư với lời giới thiệu “giá rẻ mà phát hiện được nhiều loại ung thư”. Khi kết quả trả về cho thấy chỉ số ung thư gan tăng cao, bà rơi vào trạng thái hoang mang kéo dài. “Tôi mất ăn mất ngủ, chỉ nghĩ đến hai chữ ung thư là sợ”, bà nhớ lại.

Gia đình phải đưa bà đi khám tại bệnh viện lớn. Sau hàng loạt xét nghiệm, siêu âm, chụp chiếu, các bác sĩ kết luận bà không mắc ung thư gan mà chỉ tăng men gan do rối loạn chuyển hóa. Kết quả này đã khiến lỗi lo của bà được giải tỏa, thể nhưng cảm giác bất an thì vẫn còn đó.

Ở chiều ngược lại, có những trường hợp kết quả xét nghiệm “bình thường” lại khiến người bệnh chủ quan. Chị T.T.L., ở Kim Giang, Hà Nội, cho biết nhiều năm liền chị khám sức khỏe định kỳ, xét nghiệm máu đầy đủ, thậm chí làm cả dấu ấn ung thư. Thế nhưng ung thư gan của chị chỉ được phát hiện khi bệnh đã có biểu hiện rõ ràng. “Lúc ấy tôi mới hiểu, không phải cứ xét nghiệm là sẽ phát hiện được bệnh”, chị nói.

Ảnh minh hoạ

PGS.TS Phạm Cẩm Phương, Giám đốc Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu (Bệnh viện Bạch Mai), cho biết dấu ấn ung thư hay chất chỉ điểm khối u là các chất có trong máu, nước tiểu hoặc mô, được tạo ra từ tế bào ung thư, hoặc do cơ thể phản ứng lại với tế bào ung thư. “Với mỗi loại ung thư sẽ có một hoặc một số chỉ số dấu ấn ung thư tương ứng. Tuy nhiên, chỉ số tăng không đồng nghĩa chắc chắn có ung thư”, TS Phương nói.

Cũng theo chuyên gia này, nhiều trường hợp có kết quả dương tính giả, tức là chỉ số tăng cao nhưng người bệnh hoàn toàn không mắc ung thư. Ngược lại, ở giai đoạn sớm, đa số dấu ấn ung thư gần như không thay đổi, nên kết quả bình thường không có nghĩa là đã loại trừ bệnh. “Vai trò chính của dấu ấn ung thư trong y khoa là theo dõi diễn biến bệnh, đánh giá hiệu quả điều trị, chứ không phải để sàng lọc hay chẩn đoán ung thư”, TS Phương cho biết.

PGS.TS Phạm Cẩm Phương, Giám đốc Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu, Bệnh viện Bạch Mai (Ảnh: TL)

PGS.TS Phạm Cẩm Phương cho biết thêm, việc quảng cáo xét nghiệm máu có thể phát hiện sớm hàng loạt ung thư là không chính xác. Nhiều chất chỉ điểm ung thư cũng có thể tăng trong các bệnh viêm nhiễm thông thường, bệnh gan, rối loạn chuyển hóa…

Trên thực tế, sàng lọc ung thư bằng xét nghiệm máu chỉ được áp dụng cho một số nhóm nguy cơ cao và phải kết hợp với các phương pháp khác. Ví dụ, ung thư tuyến tiền liệt được sàng lọc ở nam giới trên 50 tuổi bằng siêu âm và xét nghiệm PSA. Ung thư gan được theo dõi ở người xơ gan, viêm gan B, C bằng siêu âm và AFP.

Với ung thư đại trực tràng, xét nghiệm máu không thể thay thế nội soi. Bác sĩ cần dựa vào tuổi, tiền sử gia đình, triệu chứng lâm sàng để chỉ định phương pháp phù hợp. “Để chẩn đoán ung thư, người bệnh cần được khám lâm sàng, siêu âm, nội soi, chụp chiếu và làm các xét nghiệm cần thiết. Việc dựa vào vài chỉ số trong xét nghiệm máu để kết luận có ung thư hay không là thiếu chính xác, dễ gây hoang mang hoặc bỏ sót bệnh”, TS Phương khuyến cáo.

Giữa “ma trận” quảng cáo dịch vụ y tế, người dân rất dễ nhầm lẫn giữa thông tin khoa học và lời mời chào thương mại. Những con số in trên tờ kết quả xét nghiệm có thể khiến người khỏe mạnh rơi vào lo âu, hoặc khiến người đang mang bệnh chủ quan, bỏ lỡ thời điểm phát hiện sớm.

Các bác sĩ khuyến cáo, thay vì tin vào những lời quảng bá “một lần xét nghiệm phát hiện nhiều loại ung thư”, người dân nên khám sức khỏe định kỳ tại các cơ sở y tế uy tín, tuân thủ tư vấn chuyên môn và lựa chọn phương pháp kiểm tra phù hợp. Phát hiện sớm ung thư là mục tiêu đúng đắn, nhưng con đường đi đến mục tiêu ấy cần dựa trên hiểu biết đúng đắn, không phải trên nỗi sợ bị dẫn dắt bởi quảng cáo.